(De Uitstraling, week 43 2019)
Kinderen kijken naar ons, de volwassenen, hoe wij reageren op een verlies en hoe wij afscheid nemen en doen ons na. Als wij onze kinderen laten zien dat de dood niet eng of beladen is en als we hen betrekken bij het afscheid nemen, geven we ze een mooie ervaring voor de toekomst: ze leren hoe ze om kunnen gaan met verlies.
We hebben hen verteld dat opa is overleden. In woorden die ze begrijpen uitgelegd dat opa dood is en niet meer terugkomt. Ze hebben hun vragen mogen stellen en wij hebben eerlijk antwoord gegeven. Als we informatie weghouden kunnen ze gaan fantaseren en dat kan nog veel enger zijn dan de werkelijkheid.
Leeftijd
De leeftijd van kinderen is van belang voor het begrip dat ze hebben van de dood:
- Kinderen tot 3 jaar oud snappen nog niet dat iemand voorgoed weg is. Een echt begrip van abstracte dingen als ‘de dood’ of ‘nooit meer’ hebben ze nog niet; ze kunnen iemand wel missen en voelen aan dat er verdriet is.
- Tot een jaar of 5 denken de meeste kinderen dat iets maar tijdelijk is. ‘Als ik morgen wakker wordt is opa er weer …’.
- In de periode 6 tot 9 jaar komt langzaam het besef dat de dood iets definitiefs is. Het kind op deze leeftijd ziet de dood als iets of iemand die je meeneemt. Het kind kan daardoor angstig worden dat de dood nog andere mensen komt halen en dat er dus meer mensen dood gaan.
- Pas vanaf een jaar of 9 jaar snappen kinderen dat de dood echt definitief is.
Kijken naar de overledene
Nodig kinderen uit om naar opa te komen kijken. Ook hier geldt dat de werkelijkheid minder eng is dan wat zij kunnen verzinnen.
Vertel hen van tevoren wat ze kunnen verwachten: opa ligt op bed of in een kist, is bleek, voelt koud aan… Laat hen zelf de keuze of ze willen kijken en houd hen goed in de gaten als ze bij opa zijn. Veel kinderen reageren juist heel spontaan: willen opa nog een kus geven of even naast hem in bed liggen. Geef hen die mogelijkheid.
Afscheid nemen
Geef kinderen de mogelijkheid om zelf nog iets voor opa te doen. Een tekening maken, bloemen plukken, de kist (deksel) beschilderen of samen een bloemstukje maken. Het kan ook dat ze zelf nog heel andere ideeën hebben. Vraag het ze maar.
Misschien hebben ze vriendjes die opa kennen die mee willen helpen om iets voor opa te maken of iets voor opa te doen. Misschien willen die vriendjes ook wel naar de afscheidsdienst van opa komen. De kinderen kunnen het adres van het vriendje op de kaart schrijven of zelf een kaart maken om het vriendje uit te nodigen.
Tijdens de uitvaartdienst
Ook tijdens het afscheid zijn er dingen die de kinderen kunnen doen. Denk dan niet alleen aan kaarsjes aansteken, maar ze kunnen ook een gedichtje voorlezen, een verhaal aan opa voorlezen, een liedje zingen of bellen blazen. Dit alles natuurlijk afhankelijk van de leeftijd van de kinderen en of ze dit zelf graag willen doen. Uiteraard kun je als ouder of begeleider je kind hiermee helpen.
Voor alle kinderen geldt dat het fijn is als ze een vertrouwd iemand bij zich in de buurt hebben. Ook als het niet goed gaat en ze de zaal even moeten verlaten is het fijn als iemand, die iets verder van de overledene af staat, zich over hen kan ontfermen. De ouders zelf hebben ook verdriet en het kan zwaar zijn om dan ook de kinderen nog in de gaten te houden.
